Më 4 shtator 2004, Shqipëria shënoi një nga fitoret më të mëdha në historinë e saj të futbollit.
Në stadiumin “Qemal Stafa”, përballë kampionëve të Europës, Greqisë, kuqezinjtë fituan 2-1 dhe ndezën krenarinë e një kombi të tërë.
Qytetet shqiptare u mbushën me flamuj e këngë, rrugët u kthyen në festa spontane. Ishte një mbrëmje ku shqiptarët e ndjenin veten të barabartë, të fuqishëm, krenarë.
Lexo më shumë
Por në Greqi, ku dhjetëra mijëra shqiptarë punonin si emigrantë, kjo fitore nuk u përjetua njësoj. Klima e asaj kohe ishte e ngarkuar: shqiptarët, edhe pse kontribuonin në punët më të vështira, shpesh trajtoheshin me përçmim.
Racizmi ishte i pëhapur – në rrugë, në shkolla, në vendin e punës. Për shumë grekë, shqiptarët ishin “të huajt” e padëshiruar, “krahu i lirë i punës”, por jo fqinjët e barabartë.
Në këtë atmosferë armiqësie ndodhi tragjedia.
Nata fatale në Tsilivi
Në Tsilivi të Zakynthos-it, Gramoz Palushi, 20 vjeç, student i Shkollës së Marinës në Vlorë, po festonte me shokët fitoren historike të Shqipërisë. Kishte dalë në rrugë me flamur, krenar, duke ndarë me bashkëatdhetarët e tij gëzimin e madh. Por festa u kthye shpejt në përplasje. Një grup të rinjsh grekë, të ofenduar nga brohoritjet kuqezi, u përplasën me shqiptarët. Racizmi që ziente prej kohësh shpërtheu në dhunë.
Ofendimet u kthyen në goditje. Goditjet në sherr. Dhe më pas, në krisma. Një grek nxori armën dhe qëlloi. Plumbi i tij i mori jetën Gramoz Palushit, duke e rrëzuar në asfaltin ku vetëm pak çaste më parë po kërcente nga gëzimi.
Një viktimë e racizmit
Vrasja e Palushit nuk ishte thjesht një akt i dhunës së momentit. Ishte pasqyrë e një realiteti të hidhur, ku shqiptarët në Greqi përballeshin me racizëm të hapur. Ata shpesh fshihnin identitetin, ndërronin emra, fshehnin flamurin, vetëm për të shmangur përçmimin. Gramoz Palushi nuk pranoi të fshihte gëzimin e tij – ai e shfaqi me krenari. Dhe kjo krenari iu kthye në target të urrejtjes.
Një fitore me hije të rënda
Në mëngjesin e 5 shtatorit, Shqipëria ishte në delir për fitoren, por e tronditur nga lajmi i dhimbshëm. Festimet në rrugë u ndërprenë nga hapat e rëndë të tragjedisë. Një djalë 20-vjeçar, i mbushur me ëndrra, nuk jetonte më. Ai u bë simbol i kontrastit mes asaj nate – triumfit dhe racizmit, krenarisë dhe tragjedisë.
Kujtesa pas 21 vitesh
Sot, 21 vite më vonë, kujtimi i Gramoz Palushit nuk është thjesht një histori personale. Është një kujtesë kolektive për një brez emigrantësh që përjetuan poshtërime, paragjykime dhe dhunë vetëm pse ishin shqiptarë. Është kujtesa e një kohe kur krenaria kombëtare shpesh paguhej shtrenjtë.
Gramoz Palushi mbetet simbol i dy botëve që u ndeshën më 4 shtator 2004: bota e gëzimit shqiptar dhe bota e racizmit grek. Ai është djaloshi që nuk u kthye më nga festa, por që jeton në kujtesën e një kombi si dëshmi se krenaria dhe dhimbja ecin shpesh krah për krah.
